Grote weegbree (Plantago major)

Met deze weegbree kennispagina analyseren we technisch de plant “”grote weegbree”” en geven een aantal opties en aandachtpunten om de grote weegbree in een gazon, gras of sportveld te voorkomen en eventueel te bestrijden.

• Familie: Plantaginaceae (Weegbreefamilie)
• Klasse: Spermatopsida (Zaadplanten)
• Orde: Lamiales

Er bestaan verschillende soorten weegbree. De meest voorkomende weegbree soorten (in Nederland) zijn:

• Grote weegbree (10-30 cm) met een bloeitijd van juni tot oktober.
• Smalle weegbree (max. 50 cm) met een bloeitijd van mei tot september
• Ruige weegbree (30-45 cm) met een bloeitijd van mei tot augustus.

Weegbree is een meerjarige plant die vrijwel het hele jaar aanwezig is en komt in de gehele wereld voor.  De grote weegbree is een niet bedreigde plant.

Plantago is het  latijnse woord voor voetzool.  Grote weegbree is zo genoemd omdat de plant vaak langs wegen is te vinden. Het woord is samengesteld uit weg en breed (plant die breed op de weg groeit).  Het woord “groot” van grote weegbree verwijst naar de maat van het blad. De grote weegbree is een zogenaamde betreding (tredplant) en vestigt zich makkelijk op kale, beschadigde en enigszins verdichte plekken van een gazon of sportveld.

In de praktijk zie je dat de weegbree opkomt direct na groot onderhoud of renovatie van een sportveld in juni/juli/augustus, zeker in combinatie met water geven (i.v.m. inzaaien) en warmte/droogte en bodemtempratuur boven de 25 graden, op dat moment groeit sportveldgras niet of traag. Bij (groot) renovatie en indien het zaad van weegbree aanwezig dan maakt je met losse grond een perfect zaaibed voor de weegbree. Hij heeft dan op dat moment minder concurrentie van gewenste sportveldengras.  

Grote weegbree is goed te herkennen aan zijn eironde bladvormen en zijn rechtopstaande zaadstengels. De bladeren zijn bij de meeste weegbree soorten parallel nervig, wat eerder een kenmerk is voor eenzaadlobbige.  De bladeren vormen een rozet. Deze liggen vrij horizontaal uitgespreid op de grond (vaak bij sportvelden het geval i.v.m. het regelmatig maaien ) of ze staan omhoog, als ze in hoog gras staan (zoals langs wegen). Het blad is erg taai, snijden lukt, maar alleen met schep mes, zeker bij de oudere bladeren.

Dat het blad is een rozet staat is een bewuste evolutie, als het regent, wordt het water door het blad opgevangen en loopt langs de nerven naar de steel en door het gootje naar het hart van de plant, waar de wortel zit. De wortel krijgt zo alle regenwater dat op de plant valt en op de juiste plek.

Groeiomstandigheden grote weegbree

• Licht: minimaal half schaduw, maximaal volle zon.  De weegbree houdt dus niet van schaduw.
• Vocht: minimaal vochtig, maximaal nat.  De weegbree houdt dus niet van droge omstandigheden.

Weegbree verspreiding en zaad

Alle soorten weegbree hebben een aarvormige bloeiwijze. De bloemen zijn groen/geel en tweeslachtig. De vruchten (doosvrucht) bestaan uit vier of meer zaden. Met een totaal van maar liefst 20.000 zaden per plant. De grote weegbree staat in bloei van april tot november/december. Insecten komen weinig tot niet op bezoek. Weegbreebloemen hebben geen nectar. Het is de wind die het stuifmeel naar de stampers van andere weegbreebloemen moet brengen.  Weegbree zijn windbestuivers.  Verspreiding van het het zaad: de kleine kleverige zaden van de weegbree plakken vast aan de poten van dieren, aan (voetbal) schoenen, grasmaaimachine en aan banden. Daardoor worden de zaden van de ene plaats naar de andere versleept ook de wind zorg voor verspreiding van zaad.

Doorgaans kiemen weegbree zaden (in goede omstandigheden) snel.  In weegbree zaad bevinden zich: slijmstoffen, vette olie, aucubine en enzymen. Weegbree behoudt kiemkracht ook op lange termijn, zaad kan nog ontkiemen na > 5 jaar het is oliehoudend zaad.  Het zaad ontkiemd bij goede omstandigheden en dus bestrijden van weegbree is een kwestie van de lange adem.  (gesloten houden van grasmat, voorkomen dat weegbree in bloei komt)

Weegbree in een gras sportveld bestrijden

Plantago major, de grote weegbree is een van de meest voorkomende ongewenste plant in een sportveld.  De grote weegbree komt in een sportveld meer voor dan de smalle weegbree. Dit heeft voornamelijk te maken met de hoge betreding,  het regelmatig maaien, regelmatige bemesting en speelschade door het sporten. In het sportveld is de grote weegbree het gehele jaar waar te nemen

Grote weegbree zie je vaak op stikstofrijke bodems.

Weegbree in sportvelden noemt men soms ook: een signaalplant. 

De weegbree is (vaak) ongewenst in een sportveld, indien weegbree veel voorkomt is het een signaal van status van het veld.   (verdichte grond)

Eenmaal gevestigd verdraagt weegbree zonder problemen maaihoogtes tot 20 á 25 mm. Na maaien, betreden of onderhoud hersteld weegbree vanuit de reserves in de veelal stevige wortels. Naarmate ze vaker en korter worden gemaaid,  (blad krijgt een klap) wordt het herstel afhankelijker van vocht en voeding in de bovenste centimeters.

Pesticiden vrije bestrijding is voornamelijk gebaseerd op uitputting van de eigen reserves in combinatie met een goed herstelvermogen van de (aanwezige) gewenste grassen.

Wortelgestel: de grote weegbree heeft een stevige wortel, die recht de grond in gaat. Zo’n wortel heet een penwortel. Er zitten alleen korte zijwortels aan, waarmee de plant haar voedsel uit de grond haalt. Wied je een weegbreeplant niet met wortel en al uit, dan komt na een tijdje een nieuwe plant uit die penwortel.  Het handmatig uitsteken is bij enkele sportvelden (grote hoeveelheid Weegbree) bijna niet te doen en het nadeel is, dat er dan ook (grond) gaten ontstaan. De weegbree heeft een voorkeur voor vochtige, voedselrijke tot zeer voedselrijke grond. Het effect van uitputting is groter naarmate de wortels minder goed ontwikkeld zijn en de bovenste centimeters van de toplaag droger zijn ten tijde van de bestrijding

Weegbree is een overblijvende plant,  en sterft in de winter niet volledig, alleen bovengronds, de wortel overwinterd.

Insecten die weegbree blad eten

Er zijn een paar insecten die de bladeren van de weegbree eten.

Goudhaantjes (chrysomelinae  / kever) leeft op de bladeren, maar je ziet die weinig, doordat hij zich meestal ophoudt aan de onderkant van de bladeren. Het best is hij te vinden door te letten op in de bladeren gevreten gaten. Die gaten kunnen ook gemaakt zijn door snuittorren. Die eten ook van het blad, maar leggen hun eitjes in de stengel.

De larven van die snuittorren leven in de plant. Soms is dat te zien: de larven van de snuittor Mecinus pyraster eten het binnenste van de bloeiaar op, die er daardoor anders uit gaat zien, dikker en korter dan een niet aangetaste aar.

Heel wat rupsen eten van weegbree, maar de meeste zijn niet op deze plant aangewezen. De rupsen van sommige parelmoervlinders eten het blad van de weegbree, maar kiezen daarvoor gewoonlijk de smalle weegbree die op minder betreden plaatsen.

Preventie en bestrijden weegbree in gras sportveld

Het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen (gewasbeschermingsmiddel) bij sportvelden is niet* toegestaan.  * Er zijn een aantal uitzonderingen toegelaten en dit ook via het volledig bijhouden van een Gewasbeschermingsmonitor, IPM aankoop, opslag en onder toepassing van gebruiksvoorschriften, waaronder het hebben van bijvoorbeeld Vakbekwaamheidsbewijs Bedrijfsvoeren Gewasbescherming (B.G.), verplichte keuringen spuitapparatuur  en verplichte reiniging lege verpakkingen gewasbeschermingsmiddelen. Deze voorwaarden zijn hier beschreven.

Er zijn overzicht lijsten met uitzonderingen opgesteld deze zijn gepubliceerd in de Staatscourant.  Let goed op bij de uitzondering: weet wat u doet!  Betreft het de betreffende uitgezonderde soort en kunt u alle bijbehorende wetgeving nakomen?  Ons eerste advies is gebruik geen gewasbeschermingsmiddelen, het kan ook anders! Ons tweede advies is: schakel tijdig een expert in en blijf de laatste status wetgeving over het toepassen van gewasbeschermingsmiddelen goed bijhouden.

Weegbree (grote weegbree) valt bij bepaalde omstandigheden (sportvelden) nog in een uitzondering. Deze uitzondering is per 1 april 2020 aangescherpt,* zie deze officiële bekendmakingen link.  De uitzondering geldt nu alleen voor een onkruid, schimmel of insecten, bij bepaalde omstandigheden waarvoor het gebruik van een gewasbeschermingsmiddel momenteel onvermijdelijk is omdat een andere effectieve bestrijdingsmethode nog niet beschikbaar is. Er zijn nu lijsten met uitzonderingen opgesteld, die gepubliceerd zijn in de Staatscourant.

De NVWA controleert de toepassing van gewasbeschermingsmiddelen.  De inspecteurs van de NVWA voeren fysieke en administratieve controles uit onder ook de bijbehorende administratieve verplichtingen zoals  Gewasbeschermingsmonitor en IPM dossier.  Zie deze link: wat doet NVWA 

De Europese regelgeving is gebaseerd op Geïntegreerde Gewasbescherming of Integrated Pest Management, vaak afgekort als IPM. Dit houdt in dat het accent ligt op preventie (plant, omgeving, verspreiding), monitoring en vroege diagnose. Bestrijding vindt alleen plaats indien echt noodzakelijk en daarbij gaat biologie in principe vóór chemie. Bij gebruik van chemische middelen hebben selectieve, pleksgewijze aanpak en laagrisico middelen voorkeur en dient de gebruiker emissies te voorkomen of te beperken. Voor specifiek sportvelden heet het  ITM.  ITM staat voor geïntegreerd sportgrasbeheer.

IPM of ITM vereist een planmatige, goed doordachte aanpak, maar laat zich niet leiden door de kalender. Vakkennis en enig inzicht in de ecologie van grasvelden op niveau van beheer en uitvoering is onmisbaar. Omdat de nadruk noodzakelijkerwijs ligt op een gezonde en sterke grasmat, heeft pesticiden vrij onderhoud een positieve invloed op de speelkwaliteit en levensduur van grassportvelden.

De belangrijkste manier om weegbree te voorkomen is het goed gesloten houden van de grasmat en de bodem voldoende te beluchten. Chemievrij bestrijden van gebeuren door uitsteken (zeer arbeidsintensief) of intensief te verticuteren, en snijden in combinatie met doorzaaien. Onze tip is:  snijden van de weegbree net voordat hij zijn blad gaat verliezen in november. Hierdoor kan hij waardevolle bouwstoffen niet terugtrekken uit blad en gaat weegbree minder sterk de winter in.  Weebree moet je uitputten, door concurrentie of slim snijden en beluchten.

Het handmatig verwijderen van weegbree uit een sportveld is voor veel beheerders en vrijwilligers geen leuke klus. Ons advies is:  leg als beheerder een eigen lat en doel.  Stel de huidige nul situatie vast en probeer elk jaar percentage weegbree in het veld te verlagen, met uiteindelijk als doel: geen weegbree.   Dus elke week een 1 of 2 uutjes handmatig weegbree verwijderen met de weegbree of onkruidsteker.   Start in de doelgebieden, daarna as van het veld en ga daarna verder naar buiten.  Stap voor stap.  Het verwijderen van weegbree met onkruidsteker is geen zware klus. Tip: neem een emmer mee voor afvoer weegbree.  En eventueel graszaad in uw zak voor gras in het gat aanbrengen.  Een tweede tip is:  verplicht uzelf  tot stoppen totdat de emmer tot bovenzijde vol zit.  Het zal op termijn steeds langer duren voordat de emmer vol zit.

Praktisch advies voor bestrijden van weegbree is een sportveld: Doe een o meting en leg een doel vast.

Een doel kan zijn elk jaar minder Weegbree tot status 0.  (0 = bijhouden)    Het bijhouden van Weegbree is makkelijker dan achterstand te verwijderen.   Een tip kan ook zijn:  met vrijwilligers bij b.v. een klusjes dag: laat een aantal vrijwilligers een aantal uurtjes weegbree verwijderen.  Weeg daarna de emmer en doe dit de volgende vrijwilligers dag weer. Sporters willen altijd winnen dus ze willen over het gewicht van volgende keer heen.  Alles voor het doel en uiteindelijk een mooi en prettige bespeelbaar sportveld 🙂

Op de site van allesoversport.nl staat veel informatie over Milieuvriendelijk veldbeheer.

Handreiking-Pesticidenvrij-Sportgrasbeheer is een (technische) handvat en praktijkdocument voor beheerders om IPM te kunnen uitvoeren.

Investeer in kennis, plantmatig beheer en maken IPM of ITM (geïntegreerd sportgrasbeheer)  beheerplannen.

Weegbree signaalonkruid

Weegbree in een sportveld kan gezien worden als een signaalonkruid. Als bepaalde onkruidsoorten overheersen betekent dit dat de bodem, groeiplaats en concurrentie positie ideaal zijn voor voor deze planten. Een signaalonkruid wijst dus op een (nog aan te pakken) probleem of problemen bij  een gras sportveld. De reden van aanwezigheid van een signaalonkruid kan diverse redenen te hebben.  Dit in verband met dat een goed gesloten dichte grasmat gewenst is en dat het gewenste gras de concurrentie strijd wint van een signaalonkruid.

De belangrijkste werkwijze om weegbree te bestrijden is weegbree voorkomen

• Zorg voor een dichte grasmat. (tip: in het voorjaar vroeg doorzaaien);
• Start bij weegbree op tijd met bestrijden, laat weegbree niet in bloei komen;
• Als weegbree nog minimaal is (een enkele plant), is handmatig verwijderen (incl. wortel) de beste oplossing;
• Grondverdichting voorkomen, oplossen (b.v. vertidraineren)
• Snijden. Weegbree in een droge periode snijden is effectiever dan in een wisselvallige, regenachtige periode. Het beste resultaat wordt bereikt door meerdere keren met een kort interval achter elkaar te snijden. Is het interval te groot, dan kan de weegbree zich teveel herstellen. Dus het is snijden, kijken of hij herstelt en vlak voor het herstel voor de 2e, 3e of 4e keer snijden tot het gewenste resultaat is bereikt.
• Wieteggen (ook nuttig voor bestrijden andere ongewenste signaalonkruiden).
• Het scalperen / fieldtoppen van het grassportveld. Hierbij gebruikt de beheerder klepelmessen en verticuteermessen gecombineerd en vangt hij het materiaal dat vrijkomt direct op. Door het verticuteren en extra kort maaien tot op de groeipunten (scalperen) wordt het veld egaal zwart en vlak. Deze bewerking kan de beheerder in alle richtingen uitvoeren. Daarna zorgt hij voor bemesting. Na een paar dagen is het veld veelal weer bespeelbaar. Deze behandeling herhaalt
  de beheerder gemiddeld zes keer per jaar.
• Met de robot maaier worden goede resulaten behaald. (weegbree veel afgemaaid)
• Juiste wijze beregenen;
• Kale plekken voorkomen;
• Voorkom verspreiding van zaad van signaalonkruiden door de b.v. maaimachine (kooi of cirkelmaaien) of trekkerwielen;
• Maatschappelijke veranderingen:  vanuit maatschappelijk belang “” green-deal, gebruik minder gif (gewasbeschermingsmiddelen)””  moet de gebruiker meer accepteren dat er meer ongewenste grassen en/of onkruiden zoals de grote weegbree aanwezig zijn in de grasmat. De kwaliteit verwachting en acceptatie van de gebruiker dienen bijgesteld te worden.

Weegbree verwijderen (biologisch / mechanisch)

• Weegbree verwijderen met weegbree steker
• Mechanisch snijden. Door b.v.  de Vredo of Imans Rotonknive (smalle sleuf).  Als u de wegenbree door het snijden (regelmatig) in hart van de plank raakt of blad snijdt dan verzwakt u de plant. Hierdoor kans of doodgaan of wegknijen, vooral in het najaar omdat de plant de concurentie verliest met het gras. Het is wel belangrijk om de messen diep genoeg af te stellen, de grote weegbree (oudere planten) hebben stug blad.  Nadeel is dat u het gras ook los snijdt. (kans op losse stukken gras)
• Wieteg(gen)
• Elektisch (elekrocuteren) bestrijden (nog in ontwikkeling)

Weegbree bestrijden chemisch / herbicide :

Via gewasbeschermingsmonitor en IPM, zie tekst boven.

• Primstar

Met name om de werking tegen grotere weegbree te versterken wordt door de leverancier van Primstar geadviseerd om de Primstar te combineren met MCPA. Het advies wordt dan per hectare: 1.5-1.9 L PRIMSTAR + 2 L MCPA.

Controleer altijd of het (gewasbeschermings) middel een officiele toelating heeft op de Ctgb.  Ctgb staat voor:  College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden. Kijk dan ook naar de gebruiksvoorschiften en overige voorwaarden.

Klik hier voor controle Ctgb toelating  Gewasbeschermingsmiddelen en biociden zijn toegelaten voor gebruik volgens de wettelijke gebruiksvoorschriften. Dan zijn ze veilig te gebruiken, en dat is waar handhavende instanties zoals de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) en de Inspectie Leefomgeving en Transport op controleren

Handige weetjes over weegbree

In de Veluwezoom werd weegbree vroeger ook wel ‘chocoladeplant‘ genoemd, vanwege de naar chocola geurende bloemaren. Niet alleen de bloemaren zijn eetbaar, ook het frisse jonge blad kun je rauw eten. Doe in het voorjaar een paar jonge blaadjes weegbree door de sla voor de nodige vitamine C. Oudere planten moeten worden gestoofd.  Maar eet niet teveel dit dan diarree veroorzaken.  

Andere gebruikte benamingen: Konijnenblad, Rottestaart, Hondemiesblad, Erral

Schapen eten graag kruiden waaronder weegbree.  (idee: zet schapen in op het sportveld)

Vroeger had men wel waardering voor de plant: archeologische vondsten hebben aangetoond dat de plant twaalfduizend jaar geleden gebruikt werd als voedselbron. In oude geschriften blijkt dat de plant al voor onze jaartelling werd gebruikt als geneeskrachtig kruid.

Weegbree smaak iets bitter, maar de bladeren zijn rijk aan slijm. Ze worden verder als groente, vaak met andere wilde groente als zevenblad gestoofd en in gemengde kruidensoepen verwerkt.

Het sap uit het blad van Grote weegbree neutraliseert de jeuk van Brandnetels.  Je hoeft maar goed met een blad over de jeukende plekken te wrijven.  Je vindt grote Weegbree meestal vlakbij soorten als Grote brandnetel.

Grote weegbree kennis pagina

Grote Weegbree:  grote aanwezigheid van grote weegbree in een weiland (kamgrasland) is een indicator van overbegrazing.

Grote weegbree is een waartplant voor Bont dikkopje, Veldparelmoervlinder, en Bosparelmoervlinder.

Maaigevoeligheid: matig maaitolarant.